διαβάζοντας πρόσφατα μία συζήτηση της Ζωής Καστοριάδη με τον συντάκτη του βήματος (ΤΟ ΒΗΜΑ βιβλία +ιδέες) για τη σημασία του έργου του Κορνήλιου Καστοριάδη μου έφερε στο μυαλό ένα κείμενο του, για την αυτοδιαχείρηση και την ιεραρχεία και θα ήθελα να το μοιραστώ μαζί σας.
Οι
υποστηρικτές του σημερινού συστήματος προσπαθούν να το δικαιολογήσουν σαν το
μόνο «λογικό», «ορθολογικό», «οικονομικό» σύστημα. Έχουμε κιόλας επιχειρήσει να
δείξουμε πώς αυτά τα «επιχειρήματα» δεν έχουν την παραμικρή αξία και δεν
δικαιολογούν τίποτα, πως είναι ψευδή αν
τα εξετάσει κανείς ένα προς ένα, και αντιφατικά αν εξεταστούν συνολικά. Θα
έχουμε την ευκαιρία να αναφερθούμε και πάλι σ' αυτό παρακάτω. Αλλά παρουσιάζουν
το σημερινό σύστημα σαν να είναι το μόνο δυνατό σύστημα, αυτό πού δήθεν επιβάλλουν
οι αναγκαιότητες της σύγχρονης παραγωγής, η πολυπλοκότητα της κοινωνικής ζωής,
η μεγάλη κλίμακα όλων των δραστηριοτήτων κλπ. Θα προσπαθήσουμε να δείξουμε ότι
αυτό δεν ισχύει και ότι η ύπαρξη μιας ιεραρχίας είναι ριζικά αντίθετη με την αυτοδιαχείριση.
Ζούμε
σε μια κοινωνία με οργάνωση ιεραρχική, τόσο στην εργασία, την παραγωγή, την
επιχείρηση όσο και στη διοίκηση, την πολιτική, το Κράτος ή ακόμα και στην
εκπαίδευση και την επιστημονική έρευνα. Ή ιεραρχία δεν είναι εφεύρεση της
σύγχρονης κοινωνίας. Οι καταβολές της
είναι πολύ μακρινές παρόλο που δεν υπήρχε πάντα, παρόλο που υπήρξαν μη ιεραρχικές
κοινωνίες που λειτούργησαν θαυμάσια. Αλλά στη σύγχρονη κοινωνία το ιεραρχικό
(ή, πράγμα που είναι περίπου το ίδιο, γραφειοκρατικό) σύστημα έγινε πρακτικά
καθολικό. Οποιαδήποτε συλλογική δραστηριότητα, από τη στιγμή πού υπάρχει,
οργανώνεται με βάση την ιεραρχική αρχή, και η ιεραρχία της εντολής και της
εξουσίας ταυτίζεται όλο και περισσότερο με την ιεραρχία των μισθών και των
αποδοχών. Έτσι οι άνθρωποι δεν μπορούν πια να φανταστούν πώς θα μπορούσε να
'ναι κι αλλιώς, πώς θα μπορούσαν και οι ίδιοι να καθορίζονται διαφορετικά και
όχι ανάλογα με τη θέση τους στην ιεραρχική πυραμίδα.

ΑΥΤΟΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ
ΚΑΙ ΙΕΡΑΡΧΙΑ ΤΗΣ ΕΝΤΟΛΗΣ (Η συλλογική απόφαση και το πρόβλημα της εκπροσώπησης)
Τι
σημαίνει κοινωνικά το ιεραρχικό σύστημα; Σημαίνει πως ένα στρώμα του πληθυσμού
διευθύνει την κοινωνία ενώ οι υπόλοιποι εκτελούν απλώς τις αποφάσεις του.
Σημαίνει επίσης πως αυτό το στρώμα, που παίρνει τις μεγαλύτερες αμοιβές,
επωφελείται από την παραγωγή και την εργασία της κοινωνίας πολύ περισσότερο από
τούς άλλους. Με λίγα λόγια, σημαίνει πως η κοινωνία διαιρείται σε ένα στρώμα
που κατέχει την εξουσία και τα προνόμια, και στο υπόλοιπο που τα στερείται. Η ιεράρχηση ή ο
γραφειοκρατισμός- όλων των κοινωνικών δραστηριοτήτων είναι σήμερα η μορφή της
διαίρεσης της κοινωνίας, που κυριαρχεί όλο και περισσότερο· συνεπώς, είναι
ταυτόχρονα αποτέλεσμα και αιτία της σύγκρουσης που διχάζει την κοινωνία.
Αν
τα πράγματα έχουν έτσι, είναι γελοίο να
αναρωτιέται κανείς αν η αυτοδιαχείριση, η λειτουργία και η ύπαρξη ενός
αυτοδιαχειριζόμενου κοινωνικού συστήματος, συμβιβάζεται με τη διατήρηση της
ιεραρχίας. Είναι εξίσου γελοίο με το να
αναρωτιέται κανείς αν η κατάργηση του σημερινού ποινικού συστήματος συμβαδίζει
με τη διατήρηση των δεσμοφυλάκων, των αρχιφυλάκων και των διευθυντών φυλακών.
Όπως όμως ξέρουμε, αυτό που εννοείται είναι καλύτερο όταν λέγεται. Πολύ περισσότερο όταν εδώ και χιλιάδες χρόνια
μπολιάζουν το πνεύμα των ανθρώπων, από την πιο τρυφερή τους ηλικία, με την ιδέα
ότι είναι «φυσικό» οι μεν να διατάζουν και οι δε να εκτελούν, οι μεν να έχουν
αρκετά παραπανίσια και οι δε ούτε τα απαραίτητα.
Θέλουμε
μια αυτοδιαχειριζόμενη κοινωνία. Τί σημαίνει αυτό; Σημαίνει μια κοινωνία που να
διαχειρίζεται τον εαυτό της, δηλαδή μια κοινωνία πού αυτοδιευθύνεται. Αλλά αυτό
πρέπει να το κάνουμε ακόμα πιο συγκεκριμένο. Μια αυτοδιαχειριζόμενη κοινωνία
είναι μια κοινωνία στην οποία όλες οι αποφάσεις παίρνονται από το σύνολο το
οποίο κάθε φορά άφορα το αντικείμενο αυτών των αποφάσεων. Δηλαδή ένα σύστημα
όπου εκείνοι που ασκούν κάποια δραστηριότητα αποφασίζουν συλλογικά τι πρέπει να
κάνουν και πως θα το κάνουν, με μόνα όρια εκείνα που τους χαράζει η συνύπαρξή
τους με άλλες συλλογικές μονάδες. Έτσι, τις αποφάσεις που αφορούν τούς
εργαζομένους ενός εργαστηρίου πρέπει να τις παίρνουν οι εργαζόμενοι αυτού τού
εργαστηρίου· τις αποφάσεις που αφορούν ταυτόχρονα πολλά εργαστήρια πρέπει να
τις παίρνει το σύνολο των εργαζομένων σ' αυτά ή οι αιρετοί και ανακλητοί
εκπρόσωποι του· τις αποφάσεις όλης της
επιχείρησης, όλο το προσωπικό της επιχείρησης, τις αποφάσεις που αφορούν μια
συνοικία, οι κάτοικοι της συνοικίας, και τις αποφάσεις που αφορούν ολόκληρη την
κοινωνία, να τις παίρνει το σύνολο των
άντρων και των γυναικών που ζουν στην κοινωνία αυτή.